Leefstijl zonder vitaliteit? Baat het niet, schaadt het wél!

Wat is leefstijl eigenlijk?

Vertaal je de term leefstijl letterlijk, dan gaat het om ‘een manier van leven’. Maar in de praktijk bedoelen we er gedragingen mee die invloed hebben op onze gezondheid. Dit zijn vooral de BRAVO-factoren: bewegen, roken, alcohol, voeding en ontspanning. Leefstijl heeft dus vooral betrekking op de fysieke gezondheid. Over de definitie van ‘fysieke gezondheid’ kun je discussiëren, maar in medische zin gaat het over ‘de afwezigheid van afwijkende bloedwaarden’. Je zou zeggen dat een focus op aanpassingen richting een gezondere leefstijl dus een mooie bijdrage zou leveren aan de inzetbaarheid van je medewerkers. Dat kan, maar vaak geldt dit enkel voor de korte termijn. Pas wanneer iemand óók een goede vitaliteit heeft zie je langdurig resultaat. Vitaliteit is namelijk een voorwaarde voor duurzame gedragsverandering.

Leefstijl versus vitaliteit

Vitaliteit en leefstijl worden vaak met elkaar verward. Waar leefstijl vooral gaat om gezondheidsbevorderend gedrag, gaat vitaliteit vooral over de motivatie, energie en veerkracht waarmee je in het leven staat (definitie TNO). Ze beïnvloeden elkaar  wel, maar zijn heel verschillend. Je kunt namelijk héél vitaal zijn als je niet aan de maatstaven van fysieke gezondheid voldoet. En je kunt fysiek heel gezond zijn, maar geen enkele reden kunnen vinden om ’s morgens je bed uit te komen.

Leven en overleven

Vitaliteit komt voort uit de mate waarin we voldoen aan onze psychologische basisbehoeften: autonomie, binding en competentie. En de mate waarin we kunnen navigeren door perioden van meer of minder bevrediging van deze basisbehoeften. Is de balans tussen de basisbehoeften goed? Dan zit je meer in een leefstand. Je handelt dan vanuit passie en/of zingeving. Ben je uit balans? Dan zit je in de overleefstand: er is frustratie en je handelt vanuit coping of escapisme. Gedragsverandering is een vak apart, maar zelfs de beste gedragsveranderingstools werken alleen op lange termijn bij mensen die overwegend in een leefstand staan.

Voorwaarden om vol te houden

In de leefstand handelen mensen vooral vanuit autonome motivatie: ze vinden iets leuk, het past bij hun waarden of bij een persoonlijk doel. Wanneer je vanuit autonome motivatie handelt, ben je beter in staat om leefstijlaanpassingen te doen én dit vol te houden. Voor de groep mensen in overleefstand (lees: de groep die het het hardst nodig heeft) werkt het niet op deze manier. In de overleefstand handelt men vaak vanuit een gecontroleerde motivatie, zoals schaamte, beloning, straffen of onderliggende angsten of schuldgevoel. Wanneer een medewerker vanuit een van deze motivatievormen aan de slag gaat met leefstijlaanpassingen, dan houdt deze dit gedrag meestal enkele maanden tot maximaal een half jaar vol. Daarna vervalt hij weer in het oude patroon.

Negatieve ontwikkeling

Wanneer iemand vanuit een overleefstand leefstijlaanpassingen doet waarmee hij gewicht verliest, leidt dit op termijn in veruit de meeste gevallen tot een verslechtering van de oorspronkelijke gezondheid. Zo blijkt keer op keer uit onderzoek dat mensen die een afvalprogramma doen na een aantal jaar zwaarder zijn dan toen zij begonnen met afvallen: het jojo-plus effect. Dat is problematisch, omdat het aankomen de grootste voorspeller van gezondheidsproblemen is. Jojo-en is veel schadelijker voor de gezondheid dan op gewicht blijven, ongeacht het gewicht. Daar komt nog bij dat de fysiologie van mensen met een BMI boven de 30 dermate is veranderd, dat afslanken voor hen nog sneller leidt tot (grotere) gezondheidsproblemen dan gewichthandhaving. Daarom is BMI 30+ (obesitas) sinds 2009 officieel een chronische aandoening. Het is dus van groot belang dat medewerkers aan de slag gaan met leefstijl, gedragsverandering én vitaliteit.

Wil je de leefstijl van jouw medewerkers duurzaam verbeteren? Bied dan naast leefstijlinterventies ook de mogelijkheid om aan vitaliteit te werken. Zo help je óók de mensen die zich nog in de overleefstand bevinden. Wanneer zij in staat zijn om vanuit een autonome motivatie met hun leefstijl aan de slag te gaan is de kans op duurzame gedragsverandering veel groter.