Verslaving op de werkvloer: hoe ga je hiermee om?

Verslavingen hebben mogelijk verstrekkende gevolgen met betrekking tot werk én privé. In werk kun je denken aan verminderde productiviteit en kwaliteit van het werk, veiligheidsrisico’s en juridische problemen. En in privé bijvoorbeeld gezondheidsproblemen, financiële problemen en sociale isolatie. Een goed begrip van dit onderwerp is belangrijk om hier als werkgever op een juiste manier mee om te gaan.

Complexiteit begrip ‘verslaving’

Verslaving is een veelzijdig en complex onderwerp. Het erkennen van deze complexiteit is de eerste stap naar het omgaan met verslaving op de werkvloer. Het gaat namelijk veel verder dan alleen het gebruik van een bepaald middel of bepaald gedrag. Het heeft zowel psychologische, als biologische en sociale aspecten. Ook de grote verscheidenheid en ontwikkeling door de tijd dragen bij aan de complexiteit.

Biologisch aspect

Op biologisch niveau zorgt verslaving voor veranderingen in de chemische structuren van de hersenen. Herhaald gebruik van een verslavende stof of gedrag kan leiden tot aanpassingen in de hersenen, met afhankelijkheid van het middel of gedrag tot gevolg.

Psychologisch aspect

Psychologisch gezien kun je verslaving zien als een reactie op stress of andere onderliggende psychische problematiek. Het is een manier om te ontsnappen aan negatieve emoties of om een gevoel van controle te krijgen. Ook spelen persoonlijkheidskenmerken en genetische factoren een rol bij de vatbaarheid voor verslaving.

Sociaal aspect

Op sociaal niveau worden verslavingen beïnvloed door omgevingsfactoren, zoals cultuur, sociale normen en beschikbaarheid. Sociale steun of druk kan zowel beschermend als risicoverhogend zijn voor verslavingsgedrag.

Verscheidenheid

De complexiteit van verslaving komt ook door de vele vormen die het heeft. Van verslavingen aan middelen zoals alcohol en drugs, tot gedragsverslavingen zoals gokken, gamen of overmatig eten. Ook de mate van gebruik en gedrag verschilt van persoon tot persoon.

Ontwikkeling

Tot slot is verslaving een proces dat zich door de tijd heen ontwikkelt. Wat begint als experiment of recreatief gedrag, kan op termijn escaleren naar een dwingende behoefte die het dagelijks functioneren verstoort.

Impact op basisbehoeften

Verslaving kan een aanzienlijke impact hebben op zowel de psychologische als fysieke basisbehoeften van een persoon. Onderstaand neem ik je mee in deze basisbehoeften en wat deze impact kan zijn.

Psychologische basisbehoeften

• Autonomie
  Verslaving kan het gevoel van autonomie ondermijnen doordat het dwangmatige gedrag de controle van een persoon over zijn eigen keuzes en acties kan verstoren. Ze hebben het gevoel geen controle meer te hebben over hun gebruik of gedrag.
• Competentie
  Verslaving kan het gevoel van competentie aantasten doordat het gebruik of gedrag van een persoon ervoor kan zorgen dat hij of zij doelen niet bereikt, het niet (goed) lukt om taken uit te voeren of om verantwoordelijkheden na te komen. Dit kan leiden tot gevoelens van falen en niet goed genoeg zijn.
• Binding
  Verslaving kan sociale isolatie veroorzaken en de verbondenheid met anderen aantasten. Wanneer personen zich terugtrekken uit sociale activiteiten, relaties verwaarlozen of zich schamen voor hun gedrag, voelen zij zich losgekoppeld van anderen.

Fysieke basisbehoeften

• Beweging
  Verslaving kan de fysieke activiteit verminderen doordat het verslavende gedrag de voorkeur krijgt boven gezonde activiteiten. Een persoon die verslaafd is aan drugs of alcohol kan bijvoorbeeld minder geneigd zijn om te sporten of actief te zijn, wat kan leiden tot een inactieve levensstijl en de negatieve gevolgen daarvan voor de fysieke gezondheid.
• Rust en ontspanning
  Verslaving kan de slaappatronen verstoren, met slapeloosheid, onregelmatige slaap of verstoorde slaapkwaliteit als gevolg. Dit leidt tot vermoeidheid, verminderde concentratie en verergering van mentale gezondheidsproblemen.
• In de natuur zijn
  Verslaving kan ervoor zorgen dat de focus van de persoon verschuift naar het verkrijgen en gebruiken van de verslavende stof of het gedrag. Hierdoor kunnen mensen met verslavingsproblemen minder geneigd zijn om tijd buitenshuis door te brengen en te genieten van de voordelen van de natuur voor de fysieke en mentale gezondheid.

Het is van belang om deze impact te erkennen bij het aanpakken van verslaving. Hanteer een benadering die niet alleen gericht is op het stoppen van de verslaving, maar ook op het herstellen van de psychologische en fysieke gezondheid van een persoon.

Herkennen van verslavingen

Als werkgever is het belangrijk om verslavingsgedrag bij medewerkers te herkennen. Hieronder enkele signalen die kunnen wijzen op verslavingsproblemen. Met de nadruk op kunnen, want nader onderzoek is nodig om vast te stellen of hier daadwerkelijk sprake van is. Het biedt in ieder geval aanleiding tot een gesprek.

Veranderingen in gedrag

Let op onverklaarbare veranderingen in gedrag, zoals prikkelbaarheid, stemmingswisselingen of geheimzinnigheid. Verslavingsproblematiek kan leiden tot gedrag dat afwijkt van het normale gedrag.

Verminderde prestaties

Verslavingsgedrag kan leiden tot verminderde prestaties op het werk, zoals verminderde nauwkeurigheid, het missen van deadlines en het maken van fouten. Medewerkers met verslavingsproblemen kunnen moeite hebben om zich te concentreren of om hun werk effectief uit te voeren.

Fysieke symptomen

Fysieke symptomen die kunnen wijzen op verslavingsproblemen zijn vermoeidheid, trillen, bloeddoorlopen ogen of een ongezonde uitstraling.

Afwezigheid en verzuim

Verslavingsgedrag kan leiden tot afwezigheid of verzuim op het werk. Medewerkers kunnen onverklaarbaar afwezig zijn, zich vaak ziekmelden of regelmatig te laat komen. Dit kan resulteren in een verhoogd ziekteverzuim en verminderde productiviteit.

Het is belangrijk om deze signalen serieus te nemen en ze niet te negeren. Bevorder een open communicatiecultuur waarin medewerkers zich comfortabel voelen om problemen zoals verslavingsgedrag aan te kaarten. Door alert te zijn op deze tekenen is het mogelijk vroegtijdig in te grijpen en ondersteuning te bieden aan de betreffende medewerker.

Hoe ermee om te gaan

Werkgevers hebben verschillende opties om verslavingsgedrag aan te pakken. Dit kan juridische en disciplinaire maatregelen omvatten, zoals schorsing of ontslag. Een andere optie is een aanpak gericht op ondersteuning en begeleiding. Hoewel een disciplinaire aanpak soms nodig is, is een ondersteunende aanpak vaak effectiever op lange termijn.

Do’s

• Creëer beleid en bewustwording
  Geef voorlichting over verslavingen op de werkvloer, maak het bespreekbaar en geef aan hoe je hier als werkgever mee omgaat.
• Creëer een cultuur van vertrouwen
  Zorg voor een cultuur waarin medewerkers zich veilig voelen om problemen zoals verslavingen te bespreken, zonder angst voor negatieve repercussies.
• Bied toegang tot hulpbronnen
  Zorg ervoor dat medewerkers gemakkelijk toegang hebben tot hulpbronnen zoals training, behandeling en coaching. En wijs hen op de beschikbare ondersteuning, zowel binnen als buiten de organisatie.

Dont’s:

• Veroordelen
  Vermijd het veroordelen van medewerkers met verslavingsproblemen. Verslaving is een complexe aandoening en voor een open cultuur is het belangrijk om een niet-oordelende benadering te hanteren.
• Negeer de problemen
  Negeer verslaving gerelateerde problemen niet. Het is belangrijk om signalen van verslaving serieus te nemen en hier op te acteren.
• Forceer verandering
  Vermijd het afdwingen van verandering bij medewerkers met verslavingsproblemen. Verandering moet intrinsiek gemotiveerd zijn en medewerkers moeten de ruimte krijgen om op hun eigen tempo te herstellen. Uiteraard wel binnen de grenzen en mogelijkheden van de organisatie.

Grens van tolerantie

Het omgaan met verslavingsgedrag betekent in sommige gevallen ook dit gedrag – tot op zekere hoogte – tolereren. De grens van deze tolerantie hangt af van verschillende factoren, waaronder de ernst van de verslaving, de impact op het werk en de bereidheid van de medewerker om hulp te zoeken en te veranderen. Beoordeel individuele gevallen zorgvuldig om passende maatregelen te kunnen nemen.

Ernst van de verslaving

Als een medewerker geregeld alcohol drinkt na het werk maar dit geen invloed heeft op zijn/haar prestaties of gedrag op de werkvloer, kan een werkgever besluiten om het gedrag te tolereren en geen actie te ondernemen. Als de verslaving echter leidt tot geregeld ziekteverzuim is een strengere aanpak nodig, zoals het opleggen van disciplinaire maatregelen.

Impact op het werk

Als een buschauffeur aangeschoten op het werk komt, heeft dit een directe impact op het werk. In dat geval moet de werkgever snel ingrijpen om schade en ongelukken te voorkomen.

Bereidheid om hulp te zoeken

Als een medewerker toegeeft dat hij/zij een verslavingsprobleem heeft en zoekt naar hulp, kan een werkgever een meer ondersteunende benadering hanteren. Bijvoorbeeld door het aanbieden van flexibele werkregelingen, om het deelnemen aan behandeling mogelijk te maken. Vertoont een medewerker verslavingsgedrag, maar weigert deze hulp te zoeken of te erkennen dat er een probleem is? Dan kun je gedwongen worden om strengere maatregelen te nemen, zoals disciplinaire actie of zelfs ontslag.

Verslavingen op de werkvloer vormen een complexe uitdaging, en er is dus helaas geen one-size-fits-all methode om hiermee om te gaan. Maar met de juiste ondersteuning kunnen werkgevers een positieve impact hebben op het welzijn van hun medewerkers en de gezondheid van hun organisatie.