Wat is vitaliteit?

De ontwikkeling van vitaliteit

Zowel de definitie als het vak vitaliteit hebben de afgelopen decennia een sterke ontwikkeling doorgemaakt. De associatie met leefstijl, dat vooral gaat over gezondheid, wordt steeds minder. Leefstijl kan een ingang zijn voor vitaliteit, maar vitaliteit is uiteindelijk vooral een voorwaarde voor een gezonde leefstijl. Daarnaast werd vitaliteit voorheen geassocieerd met ouderen en kon het ook nog worden uitgelegd als iets ‘zweverigs’. Dat komt misschien omdat het woord ‘vitaliteit’ ‘levenskracht’ betekent. Wat snel verward kan worden met ‘levensenergie’. Levensenergie, als iets dat los staat van het lichaam is door wetenschappers vooralsnog niet gemeten. Levenskracht zou je, zoals TNO dat doet, kunnen omschrijven als een combinatie van energie, motivatie en veerkracht. Deze dimensies zijn wél meetbaar, met behulp van vragenlijsten zoals de Vita-16.

Vitaliteit: wat ligt er aan ten grondslag?

Energie, motivatie en veerkracht bepalen dus iemands vitaliteit. Maar wat ligt daar dan aan ten grondslag? Het korte antwoord is – daar heb je ze weer -, de psychologische basisbehoeften:

• Autonomie: stress onder controle, keuzevrijheid, weten wie je bent en wat je wilt
• Binding: sociale verbondenheid, waardevolle relaties, veiligheid binnen de groep
• Competentie: gewaardeerd worden door de groep(en) waar je toe behoort

Dit zijn universele bronnen van motivatie voor een mens. Heel simpel gezegd: vanuit motivatie volgt energie en ook de wil om energie te krijgen. Bijvoorbeeld door zelfzorg, dus gezond gedrag. Of iemand hiervoor de vaardigheden heeft is een tweede. Maar zonder motivatie, zonder de wil om iets te doen, gebeurt er helemaal niets. Zelfs veerkracht begint met de wil om op te staan als je valt.

De rol van motivatie

De psychologische basisbehoeften komen voort uit de zelfdeterminatietheorie (ZDT); op dit moment de best wetenschappelijke onderbouwde theorie op het gebied van motivatie. De ZDT is een motivatietheorie die zes vormen van motivatie omschrijft, die worden aangespoord door de genoemde basisbehoeften. Drie daarvan zijn autonome vormen (‘willen’) en drie gecontroleerd (‘moeten’). Lees hier meer over de motivatievormen.

Invloed van motivatie op vitaliteit

Wanneer men voldoende bevredigd is in de psychologische basisbehoeften, dan zie je dat men zich vooral bezighoudt vanuit autonome motivatievormen: zaken die men zelf leuk (passie) en/of belangrijk (zingeving) vindt. Wanneer men onvoldoende voorzien is in die behoeften, dan is iemand meer bezig met overleven dan met leven. Acties vanuit gecontroleerde motivatievormen (dus ‘moeten’) voeren dan veel vaker de boventoon. Iemand wordt dan als het ware ‘geleefd’ en voelt zich waarschijnlijk minder vitaal.

Overleefstand = niet vitaal?

Bron: Chivo – vitaliteitskwadranten

Nu vraag jij je misschien af: ben je dan alleen vitaal als je constant in een ‘leefstand’ staat? Het antwoord is nee. Iedereen komt weleens onder de streep uit. Wanneer je dan je problemen onder ogen komt; verstandig, rechtvaardig en gedisciplineerd kunt handelen, dan ben je bezig met ‘coping’. Als je vlucht van je problemen, bijvoorbeeld met alcohol, roken, gamen, of door anderen de schuld te geven, dan kun je uitkomen in het vak ‘escapisme’. Hier kan de meeste schade aan jezelf en je omgeving ontstaan. Het is dus belangrijk om daar niet te lang te blijven hangen.

Iedereen komt in zijn leven in elk vlak terecht. Dat maakt ons mens. De vraag is, kun je navigeren door de vakken en opkrabbelen als je onder de streep zakt? En doe je dat alleen, of heb je hulp nodig van een specialist?

Hoe ziet vitaal zijn er dan uit?

Een vitaal persoon is dus niet iemand waar het áltijd maar heel goed mee gaat. Het betekent wel dat iemand doelen heeft en de wil en de vaardigheden om die na te streven. Een vitaal persoon heeft bovendien vaak een aantal goede relaties en een stabiele plek binnen een gezin, werkomgeving en/of andere groep. Want binding, de veiligheid van een groep en een gezonde betrokkenheid bij anderen, is de basis. Soms gaat dat vanzelf, maar vaker moet er aan relaties gewerkt worden. Het is normaal om te stoeien met die balans tussen autonomie en binding. Het vinden van die balans, dat motiveert, dát geeft levenskracht.