Onregelmatige
werktijden.

Ins en outs van onregelmatige werktijden

Wat verstaan we onder onregelmatige werktijden?

Onregelmatige werktijden zijn roosters waarbij de werktijden wisselen en niet alleen maar overdag en doordeweeks zijn. Daarbij maken we onderscheid tussen ploegendiensten en nachtwerk.

• Ploegendiensten: dit is het werken in onregelmatige uren volgens een vast rooster.
• Nachtwerk: dit is het werken tussen acht uur ‘s avonds en negen uur ‘s ochtends. Onder een nachtdienst verstaan we het werken van minstens één uur tussen twaalf uur ‘s nachts en zes uur ‘s ochtends.

Nachtarbeid kan plaatsvinden in ploegendiensten.

Onregelmatige werktijden komen met name voor in de medische sector, de industriële sector, de transportsector en bij de brandweer en politie.

Is onregelmatig werken slecht voor de gezondheid?

Onregelmatig werken kan invloed hebben op de gezondheid. Op korte termijn ervaren medewerkers voornamelijk slaapproblemen. Op de middellange termijn komen gezondheidseffecten voor als: reproductiestoornissen, chronische vermoeidheid, sociale problemen, psychische klachten (depressie, angst), verminderde weerstand, maagdarmstoornissen en chronische slaapstoornissen. Dit is toe te schrijven aan het verstoren van de biologische klok (24-uurs ritme). Op lange termijn zijn gezondheidseffecten als hart- en vaatziekten en verschillende soorten kanker mogelijk.

Wat zijn de voor- en nadelen van onregelmatige werktijden?

Enkele mogelijke voordelen zijn:

• Het krijgen van een onregelmatigheidstoeslag
• Afwisselende werkdagen
• Vrij zijn als anderen werken
• Soms meerdere dagen achter elkaar vrij zijn

Mogelijke nadelen zijn:

• De verstoring van je biologische klok met alle gezondheidseffecten van dien
• Werken in het weekend en op feestdagen
• Vermoeidheid op het werk, onderweg en op vrije dagen

Jouw rol als werkgever

Welke wettelijke regels zijn er omtrent nachtarbeid?

Werkgevers zijn volgens de Arbowet verplicht om aandacht te besteden aan de arbeids- en rusttijden van hun medewerkers. Er moet een RI&E en plan van aanpak opgesteld worden.

De Arbeidstijdenwet stelt een maximum aan het aantal uren dat een medewerker mag werken. Daarbij zijn er extra regels voor jonge werkenden, zwangeren en nachtarbeiders. Uit de Arbeidstijdenwet volgen een aantal regels specifiek voor nachtwerk. Zo mag er per nachtdienst niet meer dan 10 uur gewerkt worden. Als een nachtdienst eindigt na 02.00 uur mag de medewerker minimaal 14 uur niet werken. Eens per week mag dit ingekort worden tot 8 uur, als de omstandigheden dit noodzakelijk maken. Na nachtdiensten die voor 02.00 uur eindigen en dagdiensten mag er 11 uur niet gewerkt worden. Na een reeks van 3 of meer nachtdiensten mag een medewerker minimaal 46 uur niet werken.

Hoe beperk je de negatieve effecten van onregelmatige werktijden?

De gevolgen van onregelmatig werken zijn evident en helaas ongunstig; zowel fysiek als mentaal. De kans op langdurig verzuim wordt naarmate medewerkers ouder worden steeds groter. Een focus op het bevorderen van vitaliteit is van groot belang om jouw medewerkers inzetbaar te houden én vitaal hun pensioen te laten behalen.

Waar valt dan de winst te behalen en zijn er stappen te nemen om de verstoring van de werking van de biologische klok tegen te gaan? Ja, die zijn er. Hoewel we het probleem van werken in onregelmatigheid hier niet mee oplossen, delen we graag een aantal tips:

1. Ga in gesprek met medewerkers
   Ga in gesprek met de medewerker. Is er een verbetering aan te brengen in de roostering? Houd er bijvoorbeeld rekening mee of deze persoon een avond- of ochtendmens is. Is er daarnaast een mogelijkheid om medewerkers te faciliteren in een korte of lange powernap?
2. Regelmaat, ritme en routine
   Meerdere dezelfde diensten achter elkaar werken helpt de biologische klok te schakelen. Hierin geldt dat elk beetje regelmaat is meegenomen. Houd hier als organisatie rekening mee bij de roostering. Is het mogelijk om medewerkers meerdere dagen een soortgelijke dienst te laten draaien? Informeer medewerkers daarnaast over het belang van regelmaat, ritme en routine. Geef hen tips hoe ze dit in het onregelmatige werkschema kunnen verwerken. Denk aan tips als:
   • Probeer op vrije dagen zo spoedig mogelijk weer in het normale dag- en nachtritme te komen.
   • Het kan helpen om een vaste routine aan te houden voor het slapen gaan. Je hersenen herkennen op een gegeven moment de routines en zorgen ervoor dat je beter in slaap valt. Denk aan een half uur voordat je gaat slapen je tandenpoetsen en nog even een boek lezen.
3. Voeding
   Daarnaast loont het om medewerkers te informeren over een juist eetritme. Een zware maaltijd voor het slapen gaan kan beter vervangen worden door een lichte maaltijd. Eet producten met voldoende eiwitten, volkoren granen, onverzadigde vetten, groenten en fruit. In deze producten zitten veel B-vitamines en ze bevorderen de aanmaak van melatonine; beter bekend als het slaaphormoon!
4. Bewegen
   Tot slot: stimuleer medewerkers om meer te bewegen. Denk hierbij aan wandelen of fietsen, het liefst in de natuur. Dit zorgt voor neuroplasticiteit in de hersenen waardoor je beter in staat bent om nieuwe verbindingen aan te leggen. En dit zorgt weer voor meer positiviteit, focus en wilskracht.

Hoe ondersteun je medewerkers die in onregelmatigheid werken?

Onregelmatig werken vraagt nogal wat van je medewerkers. Daarom is het belangrijk dat jij medewerkers met onregelmatige werktijden ondersteunt en faciliteert om zo vitaal mogelijk te blijven. Te veel organisaties staan nog niet genoeg stil bij dit onderwerp. Dit komt vaak doordat leidinggevenden zelf geen ervaring hebben met onregelmatige werktijden. Start daarom bij bewustwording. Bewustwording bij leidinggevenden én bij medewerkers met onregelmatige werktijden. Zo leren beide groepen wat de gevolgen en risico’s van onregelmatig werken zijn.

Geef medewerkers vervolgens de handvatten en tools om met de facetten van een onregelmatige werk- en leefstijl om te gaan.

Blijf daarnaast met je medewerkers in gesprek. Vraag waar verbetering mogelijk is en houd rekening met persoonlijke voorkeuren. Daarnaast kun je medewerkers ondersteunen tijdens hun werk. Bied hen bijvoorbeeld een gezonde werkomgeving. Denk daarbij aan de fysieke belasting, omstandigheden zoals temperatuur, lichtinval en straling, psychosociale arbeidsbelasting en cognitieve belasting. Daarnaast is een goed rooster cruciaal. Door middel van een goed rooster wordt de biologische klok zo min mogelijk verstoord en is er genoeg ruimte voor herstel en een sociaal leven.